Πεντηκοστή: «Παρέστω μοι το Πνεύμα και διδότω λόγον»

---

«Παρέστω μοι το Πνεύμα και διδότω λόγον»1
«Πεντηκοστήν εορτάζομεν και Πνεύματος επιδημίαν και προθεσμίαν επαγγελίας και ελπίδος συμπλήρωσιν· Και το μυστήριον όσον! ως μέγα τε και σεβάσμιον!»2

Με αυτούς τους λόγους ο υψίνους Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, ο αυλός αυτός της θεολογίας και η κιθάρα του Παναγίου Πνεύματος, πανηγυρίζει την έλευση του Ζωοποιού Πνεύματος στο υπερώο της Σιών. Μάλιστα δε, για να αναφερθεί στο Τρίτο Πρόσωπο της Παναγίας Τριάδος, παρακαλεί το Άγιο Πνεύμα να του δώσει λόγο: «ας μου δώσει τουλάχιστον (λόγο) όσο είναι κατάλληλος για την παρούσα περίσταση. Οπωσδήποτε όμως θα έλθει (το Άγιον Πνεύμα) κατά τρόπο κυριαρχικό και όχι δουλικό και χωρίς να περιμένει διαταγή, όπως νομίζουν μερικοί. Διότι πνέει όπου θέλει, και σε όσους θέλει, και όταν θέλει, και όσο θέλει»3.
Η θεολογία, για το θεοφόρο αυτόν πατέρα της Εκκλησίας, καθώς και ο λόγος περί του Θεού και των δογμάτων της πίστεως είναι φρέαρ βαθύ και το άντλημα του ανθρώπου είναι πάντα μικρό ή μάλλον ανύπαρκτο4.
Γιατί δεν θεολογεί κανείς ούτε με τη λογική, ούτε με τη χρήση της θύραθεν παιδείας, αλλά με την άνωθεν παιδεία, που κατεβαίνει από τον Πατέρα των Φώτων. Ο Άγιος Ιάκωβος ο Αδελφόθεος στο σημείο αυτό είναι αποκαλυπτικός : «Η δε άνωθεν σοφία πρώτον μεν αγνή εστι, έπειτα ειρηνική, επιεικής, ευπειθής, μεστή ελέους και καρπών αγαθών, αδιάκριτος και ανυπόκριτος»5.
Ας αφήσουμε, λοιπόν, τον μύστη αυτόν της θείας ελλάμψεως να μας μυσταγωγήσει την ημέρα αυτή της Αγίας Πεντηκοστής και να μας οδηγήσει αμυδρά στα βάθη του Αγίου Πνεύματος και να μας κάνει «γλυκύτερον τον δρόμον του λόγου»6.
Και πρώτον. Το Πνεύμα το Άγιον, κατά τον θεοφόρο πατέρα της Εκκλησίας, «υπήρχε μεν πάντοτε και υπάρχει και θα υπάρχει, και δεν έλαβε ποτέ αρχή ούτε θα έλθει καιρός που θα παύσει να υπάρχει, αλλά βρίσκεται πάντοτε στην ίδια θέση με τον Πατέρα και τον Υιό και συνυπολογίζεται μαζί Τους»7. Ακόμη, το Πνεύμα το Άγιον ήταν, είναι και θα είναι:
μεταλαμβανόμενον και όχι μεταλαμβάνον,
τελειοποιούν και όχι τελειοποιούμενον,
αγιάζον και όχι αγιαζόμενον,
θεοποιούν και όχι θεοποιούμενον.
Είναι αόρατο, άχρονο, απεριόριστο, αμετάβλητο, χωρίς ποιότητα, ποσότητα και μορφή και δεν μπορεί κάποιος να Το ψηλαφήσει.
Είναι αεικίνητο, αυτεξούσιο, αυτοδύναμο και παντοδύναμο.
Είναι Ζωή που ζωοποιεί, Φως που χορηγεί φως, αυτοαγαθό και πηγή της αγαθότητος.
Είναι Πνεύμα ευθές, κυριαρχικό, κύριο, που αποστέλλει και αποχωρίζει, δημιουργεί ναό για τον εαυτό Του, καθοδηγεί, πράττει όπως βούλεται, διανέμει τα χαρίσματα.
Είναι Πνεύμα υιοθεσίας, αληθείας, συνέσεως, γνώσεως, ευσεβείας, θελήσεως και δυνάμεως8.
Έχει ιδιαίτερη υπόσταση, είναι αδημιούργητο και δεσπόζον πάσης κτίσεως9.
Δεύτερον. Για ποιό λόγο ήλθε μετά το Χριστό;
Στην ερώτηση αυτή απαντά ο ιερός πατήρ: «Ίνα Παράκλητος υμίν μη λείπη», δηλαδή, για να μην μας λείπει ο παρηγορητής. «Χαρακτηρίζεται δε ως ΄΄άλλος΄΄, (΄΄και εγώ ερωτήσω τον πατέρα και άλλον παράκλητον δώσει υμίν΄΄10) για να ενθυμηθείς εσύ την ισοτιμία μεταξύ των (του Χριστού και του Αγίου Πνεύματος), διότι η ονομασία αυτή χαρακτηρίζει συγκυριότητα και όχι υποτίμηση … Ήλθε με τη μορφή γλωσσών λόγω της συγγενείας Του προς τον Λόγο … για να φέρει την κάθαρση»11.
«Ήλθε με γλώσσες, οι οποίες χωρίζονται λόγω της διαφοράς των χαρισμάτων και οι οποίες εγκαθίστανται λόγω της βασιλικής τους προελεύσεως και της ιδιότητός τους και αναπαύονται στους αγίους, επειδή και ο θρόνος του Θεού είναι τα χερουβείμ … Αυτό εκηρύχθη από τους Προφήτες … Πνεύμα Άγιο ανύψωσε τον Ηλία μαζί με το άρμα και το οποίο εζήτησε διπλάσιο ο Ελισσαίος»12.
Για τη λήψη Του παρακαλεί ο προφητάναξ Δαβίδ λέγοντας «καρδίαν καθαράν κτίσον εν εμοί, ο Θεός, και Πνεύμα ευθές εγκαίνισον εν τοίς εγκάτοις μου»13· και ακόμη «το Πνεύμα σου το άγιον μη αντανέλης απ΄ εμού»14. Σ΄ αυτό αναφέρεται και ο Δίκαιος Ιώβ : «Πνεύμα θείον το ποιήσαν με, πνοή δε Παντοκράτορος η διδάσκουσά με»15.
Ο Χριστός τον ονομάζει Παράκλητο : «και εγώ ερωτήσω τον πατέρα και άλλον παράκλητον δώσει υμίν, ίνα μένη εις τον αιώνα, το Πνεύμα της αληθείας»16. Καί «εάν μη απέλθω, ο παράκλητος ουκ ελεύσεται προς υμάς»17, αλλά «όταν έλθη ο παράκλητος ον εγώ πέμψω υμίν παρά του πατρός, το Πνεύμα της αληθείας ο παρά του πατρός εκπορεύεται, εκείνος μαρτυρήσει περί εμού»18 και «υμάς διδάξει πάντα και υπομνήσει πάντα α είπον υμίν»19.
Ονομάζεται Παράκλητος «δια το παρακαλείν ανθρώπους, τουτέστι παραμυθήσθαι». «Παρακαλεί δέ, ουχ ως δεύτερον Θεού αλλ΄ ως Θεός· και γαρ Θεού ίδιον το παρακαλείν» θα γράψει στο Εορτοδρόμιό του ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, μεταφέροντας σχεδόν αυτολεξεί τους λόγους του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου20.
«Παράκλητον ως τας των άλλων παρακλήσεις δεχόμενον κατά πάντα όμοιον τω Πατρί και τω Υιώ εκ του Πατρός εκπορευόμενον και δι΄ Υιού μεταδιδόμενον και μεταλαμβανόμενον υπό πάσης της κτίσεως» θα συμπληρώσει ο θεοφόρος Νείλος της Δαμασκού επαναλαμβάνοντας τα όσα γράφει ο θεοφόρος Γρηγόριος ο Θεολόγος21.
Τρίτον. Παράκλητος.
Δέχεται ως Θεός τις παρακλήσεις και τα αιτήματά μας. Άλλωστε, γι’ αυτό αρχίζουμε κάθε προσευχή και Ιερά Ακολουθία επικαλούμενοι τη χάρη Του. «Βασιλεύ ουράνιε, Παράκλητε, το Πνεύμα της αληθείας, ο πανταχού παρών και τα πάντα πληρών, ο θησαυρός των αγαθών, και ζωής χορηγός, ελθέ και σκήνωσον εν ημίν…».
Μας παρακαλεί σε κάθε θλίψη και περίσταση. Μας ενισχύει με την παντοδύναμη χάρη Του να υπερνικήσουμε τις αδυναμίες και τα πάθη μας. Χάρη σε Αυτό έχουμε μόνιμη κοινωνία με το Θεό Πατέρα εν Χριστώ Ιησού.
Αυτό προΐσταται σε όλα τα Ιερά Μυστήρια της Εκκλησίας μας.
Αυτό μας χαρίζει τον άγιο φωτισμό Του, ώστε να γνωρίσουμε τις αλήθειες της πίστεως, προκειμένου να φθάσουμε στην αληθινή θεογνωσία και να δούμε, όπως οι Άγιοι, το Θεό ως φως.
Αυτό μας προτρέπει να βαδίζουμε την οδό της κατά Χριστόν αρετής και τη δύσκολη πορεία της αγιότητας.
Αυτό ήταν ο μόνιμος σύντροφος των Προφητών, των Αποστόλων, των Αγίων, των Οσίων και θεοφόρων πατέρων ημών. Γι΄ αυτό και ο Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος είναι ιδιαίτερα ικετευτικός και αποκαλυπτικός στις προσευχές του προς το Γ΄ πρόσωπο της Αγίας Τριάδος :
«Ελθέ το φως το αληθινόν, ελθέ η αιώνιος ζωή, …
Ελθέ ο δυνατός, ο πάντα αεί ποιών, …
Ελθέ ο μόνος προς μόνον, ότι μόνος ειμί, καθάπερ οράς! …
Ελθέ η πνοή μου και η ζωή,
Ελθέ η παραμυθία της ταπεινής μου ψυχής,
Ελθέ η χαρά και η δόξα και η διηνεκής μου τρυφή!»22
Πόσο δίκαια ο Απόστολος Παύλος στην προς Εφεσίους επιστολή του μας συμβουλεύει να μην λυπούμε το Άγιον Πνεύμα «Παρακαλώ ουν υμάς εγώ ο δέσμιος εν Κυρίω αξίως περιπατήσαι της κλήσεως ης εκλήθητε, μετά πάσης ταπεινοφροσύνης και πραότητος, μετά μακροθυμίας, ανεχόμενοι αλλήλων εν αγάπη, σπουδάζοντες τηρείν την ενότητα του Πνεύματος εν των συνδέσμω της ειρήνης»23.
«Αυτό το Πνεύμα, επειδή είναι πάνσοφο και φιλάνθρωπο, εάν παραλάβει βοσκό τον κάνει ψαλμωδό και τον αναδεικνύει βασιλέα·
εάν παραλάβει αιγοβοσκό ο οποίος μαζεύει μούρα τον κάνει προφήτη· …
εάν βρει αλιείς τους ψαρεύει για τον Χριστό· …
εάν βρει τελώνες τους κάνει μαθητές Του και δημιουργεί από αυτούς εμπόρους ψυχών…
εάν πάρει φανατικούς διώκτες μετατοπίζει τον ζήλο τους και κάνει Παύλους αντί Σαύλους και τους δίδει τόση ευσέβεια όση κακία είχαν όταν τους παρέλαβε· …
Αυτό είναι το Πνεύμα το οποίο είναι γεμάτο πραότητα, αλλά και Πνεύμα το οποίο οργίζεται εναντίον εκείνων που αμαρτάνουν. Λοιπόν ας προσπαθήσουμε να Το πλησιάσουμε ως πράο και όχι ως οργισμένο, με το να παραδεχόμαστε την αξία Του και με το να αποφεύγουμε τη βλασφημία εναντίον Του και ας μη θελήσουμε να Το δούμε να οργίζεται τόσο πολύ ώστε να μην είναι δυνατόν να μας συγχωρήσει»24.
Τι θα έλεγε σήμερα ο Άγιος Γρηγόριος με αυτές τις βλασφημίες που ακούγονται και γράφονται για το Πανάγιο Πνεύμα; Πόσο θα θλιβόταν η ευαίσθητη καρδιά του, όταν θα έβλεπε τους ανθρώπους, όχι μόνο να λατρεύουν την κτίση «παρά τον Κτίσαντα», αλλά και να προσπαθούν να επιβάλλουν με νόμους έναν άλλον τρόπο ζωής, πέρα από αυτόν που μας δίδαξε ο Χριστός, στη ζωή των άλλων ανθρώπων;
Την ημέρα της Πεντηκοστής, το Άγιον Πνεύμα, το Τρίτο Πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, ο Παράκλητος, ήλθε στην Εκκλησία του Χριστού (τη μοναδική Εκκλησία, γιατί δεν υπάρχουν άλλες Εκκλησίες, όπως και άλλες φορές έχουμε γράψει) και θα παραμείνει σε αυτήν έως της συντελείας του αιώνος.
Αυτό θα πραγματοποιεί την πρωτόγνωρη αλλοίωση του εαυτού μας, ώστε «λάμποντες, αστράπτοντες, ηλλοιωμένοι οθνείαν αλλοίωσιν ευπρεπεστάτην»25 καθιστώντας μας πραγματικούς Χριστιανούς και φωτόμορφα τέκνα της Εκκλησίας26.
Γι’ αυτό και γονυκλινώς, και σήμερα και πάντοτε, θα πρέπει να παρακαλούμε τον Αγαθό Παράκλητο : «ελθέ και σκήνωσον εν ημίν, και καθάριοσον ημάς από πάσης κηλίδος, και σώσον, Αγαθέ, τας ψυχάς ημών. Αμήν».
1. Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, Λόγος ΜΑ΄, Εις την Πεντηκοστήν, κεφ. 5, ΕΠΕ 1,124
2. ο.π. 122
3. ο.π. 127
4. Ιω. 4,11
5. Ιακ. 3,17
6. Αγ. Γρηγορίου, ο.π. 134
7. ο.π. 133
8. ο.π. 133-135
9. Αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού, Έκδοσις ακριβής της ορθοδόξου πίστεως, ΕΠΕ 1,96
10. Ιω. 14,16
11. ο.π. 139
12. ο.π. 141
13. Ψαλμ. 50,12
14. Ψαλμ. 50,13
15. Ιώβ 34,4
16. Ιω. 14,16-17
17. Ιω. 16,7
18. Ιω. 15,26
19. Ιω. 14,26
20. Αγίου Νικοδήμου τοῦ Αγιορείτου, Εορτοδρόμιον, τομ. Γ΄, εκδ. Ορθοδοξος Κυψέλη, Θεσσ/κη 1987, σελ. 132
21. Αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού, ο.π.
22. Αγίου Συμεών του Νέου Θεολόγου, Ευχή μυστική, Φιλοκαλία των Νηπτικών και Ασκητικών, ΕΠΕ 19Ε,36
23. Εφεσ. 4,1-3
24. Αγίου Γρηγορίου, ο.π. 143-145
25. Τροπάριον Θ΄ ωδής Κανόνος του Όρθρου της εορτής
26. Ειρμός Ε΄ ωδής Κανόνος του Όρθρου της εορτής