Το Παράδοξο τού Επίκουρου Χριστιανική απάντηση σε Αθεϊστική επιχειρηματολογία

Πηγή ιστορικών στοιχείων: Τάκη Παναγιωτόπουλου, ομιλία στο 6ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Επικούρειας Φιλοσοφίας, 2016.

Στοιχεία από: https://www.academia.edu

1. Τι λέει το "Παράδοξο τού Επίκουρου" 2. Τα τρία βασικά λογικά σφάλματα τού "παραδόξου τού Επίκουρου" α. Λάθος αντίληψη τού "κακού" που είναι "μη ον" β. Λάθος αντίληψη τού χρόνου τής δημιουργίας γ. Το λάθος να βλέπει κάποιος μόνο το παρόν 3. Χριστιανική απάντηση στο "παράδοξο τού Επίκουρου"

Πολύ συχνά στο διαδίκτυο συναντάμε Αθεϊστές να επιχειρηματολογούν για την ανυπαρξία τού Θεού με τη σειρά συλλογισμών εκείνη, που ονομάζεται: "Παράδοξο τού Επίκουρου". Όμως όπως θα δούμε, ούτε ο Επίκουρος είχε τον αθεϊσμό στο μυαλό του, (αν πράγματι είναι αυτός που διατύπωσε τη σειρά συλλογισμών), ούτε η σειρά συλλογισμών αποδεικνύει την ανυπαρξία τού Θεού. Το σημαντικότερο όμως είναι, ότι η σειρά συλλογισμών αυτή, έχει πολλά κενά και προβλήματα λάθος αξιωμάτων, γι' αυτό και καταλήγει σε παράδοξο, ή στο λάθος συμπέρασμα τού Επίκουρου, ότι δήθεν ο Θεός αν και υπάρχει, "δεν ασχολείται μαζί μας"!

1. Τι λέει το "Παράδοξο τού Επίκουρου"

Σε πρόχειρη μετάφραση στο Διαδίκτυο, το λεγόμενο "Παράδοξο τού Επίκουρου", το συναντάμε (συνήθως από Αθεϊστές), συχνά σε κάποια παρόμοια μορφή σαν την παρακάτω:

Θέλει ο θεός να αποτρέψει το κακό και δεν μπορεί;

Τότε δεν είναι παντοδύναμος…

Μπορεί, αλλά δεν το επιθυμεί;

Τότε είναι κακός.

Είναι και ικανός και το επιθυμεί;

Τότε από πού προέρχεται το κακό;

Μήπως είναι και ανίκανος και δεν το θέλει;

Τότε γιατί τον αποκαλούμε θεό;

Αν και δεν έχουμε από τον ίδιο τον Επίκουρο κάποιο δικό του κείμενο με αυτό το περιεχόμενο, το έχουμε από έναν Χριστιανό απολογητή, τον Λακτάντιο, που έζησε στην εποχή του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Στο βιβλίο του “Περί της οργής του Θεού” γράφει τα εξής:

“Ο Θεός, είπε [ο Επίκουρος], είτε θέλει να απομακρύνει το κακό και δεν μπορεί, είτε μπορεί και δεν θέλει, είτε ούτε θέλει ούτε μπορεί είτε και θέλει και μπορεί.

Εάν θέλει και δεν μπορεί, είναι ανίσχυρος, πράγμα που δεν ταιριάζει σε θεό·

εάν μπορεί και δεν θέλει, τότε είναι ζηλόφθονος, το οποίο επίσης είναι ξένο προς τον θεό·

εάν ούτε θέλει ούτε μπορεί, είναι και ζηλόφθονος και ανίσχυρος και ως εκ τούτου δεν είναι θεός·

εάν (τέλος) και θέλει και μπορεί, το οποίο μόνον στον θεό αρμόζει, τότε από που προέρχεται το κακό ή γιατί δεν το απομακρύνει;”¹

Αν και αυτό το κείμενο του Λακτάντιου το περιλαμβάνει ο Usener στη συλλογή του Epicurea, δεν είναι σίγουρο αν το είπε ο Επίκουρος ακριβώς έτσι, αφού δεν έχει σωθεί και σε άλλη επικούρεια πηγή.

Όμως διαβάζουμε κάτι παρόμοιο στις “Πυρρώνειες υποτυπώσεις” της φιλοσοφικής σχολής των Σκεπτικών.

Γνωρίζουμε ότι οι Σκεπτικοί παρέθεταν συλλογισμούς άλλων φιλοσοφικών σχολών, τους οποίους ακολούθως απέρριπταν. Αυτό το έκαναν για να οδηγηθούν στην βεβαιότητα της αδυναμίας διατύπωσης σίγουρης κρίσης. Έτσι λοιπόν σύμφωνα με την έρευνα τού Τάκη Παναγιωτόπουλου, από την οποία πήραμε τα ιστορικά στοιχεία αυτού τού άρθρου, "είναι πιθανό οι Σκεπτικοί να παραθέτουν την θέση του Επίκουρου περί της πρόνοιας". Και ο κ. Τάκης Παναγιωτόπουλος, καταλήγει "στο συμπέρασμα ότι ο Λακτάντιος χρησιμοποίησε τελικά αυτό το κείμενο στο έργο του".

Το παρόμοιο κείμενο τών Σκεπτικών είναι το εξής:

“Αυτός που λέει ότι υπάρχει θεός, ισχυρίζεται ότι ο θεός είτε προνοεί για τα εγκόσμια είτε ότι δεν προνοεί, και ότι, αν προνοεί, προνοεί είτε για τα πάντα είτε για κάποια πράγματα.

Αλλά αν προνοούσε για τα πάντα, δεν θα υπήρχε το κακό και η κακία στον κόσμο. Όμως λένε ότι τα πάντα είναι μεστά από κακία. Άρα δεν μπορούμε να πούμε ότι ο θεός προνοεί για τα πάντα.

Αν όμως προνοεί για κάποια πράγματα, τότε γιατί για άλλα προνοεί και για άλλα όχι;

Δηλαδή, ο θεός και θέλει και μπορεί να προνοεί για τα πάντα, ή θέλει αλλά δεν μπορεί, ή μπορεί αλλά δεν θέλει ή ούτε θέλει ούτε μπορεί.

Αλλά εάν ήθελε και μπορούσε θα προνοούσε για τα πάντα, αλλά όμως δεν προνοεί για τα πάντα σύμφωνα με τα προλεγόμενα.

Ωστόσο εάν θέλει και δεν μπορεί, είναι πιο αδύναμος από την αιτία που δεν μπορεί να προνοεί για όσα δεν προνοεί.

Είναι όμως αντίθετο με την έννοια του θεού να είναι πιο αδύναμος από κάτι άλλο.

Εάν πάλι μπορεί να προνοεί για τα πάντα και δε θέλει, τότε θα μπορούσε να θεωρηθεί κακόβουλος.

Αν όμως ούτε θέλει ούτε μπορεί, είναι και κακόβουλος και ανίσχυρος, πράγμα που αποτελεί ασέβεια να λέγεται για τον θεό.

Άρα ο θεός δεν προνοεί για τα εγκόσμια”.²

Τα παραπάνω τα εξετάσαμε για ιστορικούς λόγους, χωρίς να επηρεάζουν την απάντηση που θα δώσουμε στο άρθρο αυτό, μια και ουσιαστικά και τα δύο κείμενα λένε το ίδιο πράγμα με άλλα λόγια, και το Αθεϊστικό επιχείρημα στηρίζεται πάνω στα δύο αυτά κείμενα, έστω και αν διαστρέφει το νόημα τού "Παραδόξου τού Επίκουρου". Επειδή ο Επίκουρος, δεν είχε υπ' όψιν του τον Αθεϊσμό, αλλά όπως εξηγεί στην έρευνά του ο κύριος Τάκης Παναγιωτόπουλος, κατά τον Επίκουρο:

"Το θείον δεν κάνει το καθολικό καλό ή δεν αποτρέπει το κακό. Αυτό σύμφωνα με την επικούρεια φιλοσοφία δεν θέτει σε αμφισβήτηση την ύπαρξή του. Αποδεικνύει όμως περίτρανα ότι το άφθαρτο ον, ο θεός δεν ασχολείται με τα εγκόσμια, ούτε τιμωρεί ούτε επιβραβεύει, αλλά απολαμβάνει την μακαριότητά του, δείχνοντας λαμπρό παράδειγμα προς μίμηση σε εμάς τους θνητούς, όπως μας διδάσκει ο Επίκουρος".

Εμείς βεβαίως όπως θα δείξουμε στη συνέχεια, θα ακυρώσουμε, όχι μόνο τους αθεϊστικούς ισχυρισμούς, ότι δήθεν κάτι τέτοιο αποδεικνύει την ανυπαρξία τού Θεού, αλλά και τους Επικούρειους ισχυρισμούς, ότι δήθεν ο Θεός δεν ασχολείται με τα εγκόσμια.

2. Τα τρία βασικά λογικά σφάλματα τού "παραδόξου τού Επίκουρου"

Όταν κάποιος ξεκινάει με λάθος αξιώματα, είναι λογικό να συναντάει παράδοξα και αδιέξοδα στους συλλογισμούς του. Γι' αυτό, πριν απαντήσουμε στο "παράδοξο τού Επίκουρου", είναι ανάγκη να δούμε μερικά από τα λάθη τού συλλογισμού, ώστε στη συνέχεια να γίνει κατανοητή και προφανής η λύση.

Ο Λακτάντιος έχοντας εντοπίσει ένα βασικό σφάλμα τού "Επικούρειου Παραδόξου", μόνο περιληπτικά και εν μέρει απαντάει σε αυτόν τον συλλογισμό, ότι το νομιζόμενο "κακό", στην πραγματικότητα είναι καλό, επειδή έτσι ο άνθρωπος μαθαίνει απ' αυτό, αφ' ενός δια τής συγκρίσεως να εκτιμάει το καλό, αφ' ετέρου αποκτάει σοφία, μαθαίνοντας να χρησιμοποιεί τη θεόδοτη λογική του στα προβλήματα, γι' αυτό και ο Θεός το επιτρέπει.

Ας δούμε λοιπόν αναλυτικότερα τα προβλήματα τού παραπάνω επιχειρήματος:

α. Λάθος αντίληψη τού "κακού" που είναι "μη ον".

Το πρώτο και βασικό λάθος αυτών που υιοθετούν τον παραπάνω συλλογισμό τού Επίκουρου, (ή όποιου τέλος πάντων τον εφηύρε), είναι αυτό που αντιλήφθηκε αμέσως και ο Λακτάντιος. Επειδή συγχέουν το "κακό" με το "δυσάρεστο".

Οι άνθρωποι αυτοί, κάθε τι δυσάρεστο και αποφευκτέο, το θεωρούν "κακό". Και ο λόγος γι' αυτό, είναι επειδή ξεκινούν με σημείο αναφοράς τον άνθρωπο. Και κάθε τι που ο άνθρωπος το θεωρεί δυσάρεστο, κοπιαστικό, επίπονο, άδικο, ζημιογόνο ή καταθλιπτικό, το αποκαλούν "κακό".

Αφού όμως ο λόγος γίνεται περί τού Θεού και όχι περί τού ανθρώπου, το σημείο αναφοράς μας για τον ορισμό τού "κακού", πρέπει να είναι ο Ίδιος ο Θεός, ως η πρώτη αιτία τών πάντων. Και με βάση αυτό το σημείο αναφοράς, πρέπει κατ' ανάγκην να θεωρήσουμε ως ΚΑΛΟ, οτιδήποτε έχει προνοήσει Εκείνος να συμβεί στον κόσμο, έστω και αν είναι κατά τους ανθρώπους δυσάρεστο ή άδικο, ή ζημιογόνο. Επειδή κάποιος λόγος κρύβεται πίσω από το κάθε τι, που το κάνει να αποβαίνει σε κάτι καλό σε βάθος χρόνου, για το κοινωνικό σύνολο, και για την επίτευξη τής βουλής τού Θεού.

Επίσης, ο ανωτέρω συλλογισμός είναι λάθος και για τον λόγο ότι παραβλέπει το γεγονός ότι το "κακό" είναι ΜΗ ΟΝ, δηλαδή ανύπαρκτο. Κακό δεν είναι κάτι υπαρκτό, αλλά ανυπαρξία καλού, μια και το "ον" είναι το καλό, το αντίθετο τού κακού, που είναι "μη ον". Όπως ανυπαρξία φωτός είναι το σκοτάδι, ανυπαρξία ζωής ο θάνατος, ανυπαρξία σθένους η ασθένεια, ανυπαρξία νόησης η ανοησία, κλπ.

Λαμβάνοντας λοιπόν ως σημείο αναφοράς τον Ίδιο τον Θεό ως πρώτη αρχή, καταλήγουμε κατ' ανάγκην στο συμπέρασμα ότι Εκείνος είναι το όντως Ον, το όντως Καλό, και η έλλειψή Του είναι το "μη ον", δηλαδή το κακό.

Κατ' ανάγκην λοιπόν ορίζεται το κακό, ως "έλλειψη Θεού", ως οτιδήποτε απομακρύνει από το όντως καλό, τον Θεό. Και αυτό με τη σειρά του σημαίνει, ότι αν κάτι, έστω και επίπονο, ή δυσάρεστο, ή ζημιογόνο, ή οτιδήποτε άλλο, έχει ως αποτέλεσμα την προσέγγιση τής Θεότητας, ουσιαστικά είναι καλό και όχι κακό. Και οτιδήποτε, αν και ευχάριστο ή κερδοφόρο, απομακρύνει από τον Θεό, αυτό είναι κακό και όχι καλό.

Ας κάνουμε λοιπόν διάκριση μεταξύ κακού και δυσάρεστου, και ας κατανοήσουμε ότι το "παράδοξο τού Επίκουρο" ουσιαστικά μιλάει για το "δυσάρεστο" και όχι για κάτι πραγματικά κακό.

β. Λάθος αντίληψη τού χρόνου τής δημιουργίας.

Το δεύτερο μεγάλο σφάλμα τού παραπάνω "παραδόξου", είναι ότι αντιλαμβάνεται τον κόσμο ως "τετελεσμένη πραγματικότητα", και βάσει αυτής τής αντίληψης κρίνει και συγκρίνει. Όμως ο κόσμος ΔΕΝ έχει ολοκληρωθεί. Και να ασκεί κάποιος κρίση σε ένα ημιτελές κατασκεύασμα, πριν δει το τέλος τής κατασκευής, προδίδει μυωπική αντίληψη τού κόσμου.

Ποιος λογικός άνθρωπος για παράδειγμα, θα θεωρούσε κακό ένα σπίτι, το οποίο βρίσκεται ακόμα στα "μπετά", πριν το δει τελειωμένο και λειτουργικό;

Ποιος λογικός άνθρωπος θα αποκαλούσε "αποτυχημένο άνθρωπο" ένα παιδί, πριν ακόμα το δει να ενηλικιώνεται και να ανδρώνεται;

Ποιος λογικός άνθρωπος θα έλεγε "σαβούρα" έναν πίνακα, βλέποντας μόνο τις πρώτες του πινελιές;

Κατά τον ίδιο τρόπο, είναι παράλογο να κρίνει κάποιος τη δημιουργία τού Θεού ως προβληματική, επειδή περιέχει (όχι κατ' ουσίαν κακό, αλλά) δυσάρεστα συμβάντα και καταστάσεις.

Άνθρωποι σαν τον Επίκουρο και άλλους αρχαίους φιλοσόφους, δεν γνώριζαν το δημιουργικό σχέδιο τού Θεού, για τον Μέλλοντα Αιώνα τής αφθαρσίας, και νόμιζαν ότι ο κόσμος έχει συντελεσθεί, και ότι αυτό που βλέπουν είναι το τελικό αποτέλεσμα τής δημιουργίας. Γι' αυτό οι άνθρωποι εκείνοι ήταν κατά ένα βαθμό δικαιολογημένοι, να αναρωτιούνται γι' αυτό που έβλεπαν. Οι σημερινοί όμως άνθρωποι, που υιοθετούν παρόμοιο σκεπτικό, είναι εντελώς αδικαιολόγητοι, όταν εδώ και 2000 χρόνια είναι πλέον γνωστό δια τού Χριστιανικού κηρύγματος, ότι ο κόσμος κάθε άλλο παρά ολοκληρωμένος είναι.

γ. Το λάθος να βλέπει κάποιος μόνο το παρόν.

Το τρίτο σφάλμα, τού Επικούρειου παραδόξου, είναι ότι αντιλαμβάνεται μόνο την παρούσα ύπαρξη τών δυσάρεστων καταστάσεων, αποτυγχάνοντας να αντιληφθεί ότι ΚΑΘΕ κατά άνθρωπον "κακό" (κυριολεκτικά, ακόμα και ο θάνατος), μπορεί να θεραπευθεί!

Όπως ένας γιατρός, προβαίνει σε μια επίπονη και δυσάρεστη εγχείρηση, με στόχο τη θεραπεία τού ασθενούς, έτσι και το κατά άνθρωπον, φαινομενικό "κακό", δεν είναι παρά μία προσωρινή κατάσταση, που προετοιμάζει τη θεραπεία τής κτίσεως σε αιώνιο ορίζοντα.

Και όπως κανείς δεν κατηγορεί τον γιατρό ως "κακό" ή "διεστραμμένο", επειδή η θεραπεία του κάνει τον ασθενή να πονάει για κάποιο διάστημα, ώστε να τον θεραπεύσει, έτσι είναι κοντόφθαλμο και παράλογο να αναρωτιέται αν ο Θεός είναι "κακός", επειδή επιτρέπει στον κόσμο Του δυσάρεστες καταστάσεις.

Αν ο άνθρωπος βλέπει μόνο την παρούσα ζωή, ως το μοναδικό αγαθό που υπάρχει, (όπως το έβλεπαν οι αρχαίοι φιλόσοφοι, που δεν γνώριζαν την θεία αποκάλυψη για τον Μέλλοντα Αιώνα τής αφθαρσίας και για την ανάσταση όλων τών νεκρών), είναι φυσικό να θεωρεί τα παθήματα ως "αδικία" και "κακό", για τον άνθρωπο εκείνον, ο οποίος θα πεθάνει χωρίς ποτέ να δικαιωθεί για όσα έπαθε ή αδικήθηκε.

Αν όμως ο άνθρωπος αποβλέπει στον Μέλλονται Αιώνα τής αφθαρσίας, ως την τελική ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ κάθε σημερινής αδικίας και πόνου και απώλειας, τότε κατανοεί ότι ο Παντογνώστης Θεός ανέχεται πρόσκαιρες δυσάρεστες καταστάσεις, με την προοπτική μιας αιώνιας αποζημίωσης για ΟΛΟΥΣ ΑΝΕΞΑΙΡΕΤΩΣ τους αδικημένους.

3. Χριστιανική απάντηση στο "παράδοξο τού Επίκουρου"

Έχοντας δείξει λοιπόν τα τρία βασικά σφάλματα τού Επικούρειου συλλογισμού, είμαστε πλέον έτοιμοι να δούμε και την προφανή απάντηση, απαντώντας σε κάθε σημείο τού επικούρειου συλλογισμού:

Ο Θεός, είπε [ο Επίκουρος], είτε θέλει να απομακρύνει το κακό και δεν μπορεί, είτε μπορεί και δεν θέλει, είτε ούτε θέλει ούτε μπορεί είτε και θέλει και μπορεί...

...εάν (τέλος) και θέλει και μπορεί, το οποίο μόνον στον θεό αρμόζει, τότε από που προέρχεται το κακό ή γιατί δεν το απομακρύνει;

Ο Θεός θέλει να απομακρύνει το κακό, (δηλαδή την απομάκρυνση τών κτισμάτων Του απ' Αυτόν, που είναι το απόλυτο αγαθό), και μπορεί.

Επίσης, θέλει να απομακρύνει και κάθε τι άδικο και δυσάρεστο κατά άνθρωπον, (το κατά άνθρωπον "κακό"), και επίσης μπορεί να το κάνει, και θα το κάνει όταν ολοκληρωθεί η δημιουργία Του, η οποία είναι ακόμα ημιτελής.

Ο Θεός έπλασε τα πάντα "καλά λίαν" λέει η Γένεση, αλλά ΟΧΙ τέλεια. Επειδή υπολείπεται ακόμα χρόνος για την επίτευξη τής ολοκλήρωσης.

Η δημιουργία βρίσκεται ακόμα στην 6η Δημιουργική ημέρα, και ολοκληρώνεται στην 8η ανέσπερη αιώνια ημέρα τής αφθαρσίας τού Μέλλοντος Αιώνος.

Αφού το ζητούμενο, δεν είναι η ηδονή τού κόσμου (όπως νόμιζε ο Επίκουρος), αλλά η μέθεξη τής Ζωής τού Θεού από τα πλάσματά Του, είναι προφανές ότι η παρούσα παροδική κατάσταση, ούτε μόνιμη είναι, ούτε οριστική, ούτε μη αναστρέψιμη.

Η παρούσα κατάσταση τού κόσμου είναι αποτέλεσμα μιας σταδιακής εξελικτικής διαδικασίας σε 6 Δημιουργικές περιόδους, τις οποίες μάς αποκαλύπτει η Γένεση. Στη διάρκεια τών περιόδων αυτών, η κτίση ξεκινώντας από την ανυπαρξία, αναρριχάται σταδιακά σε όλο και συνθετότερες καταστάσεις, και δεν είναι ένας στατικός κόσμος, σαν αυτόν που νόμιζε ο Επίκουρος.

Όσο περισσότερο η κτίση εξελίσσεται, τόσο περισσότερο πλησιάζει τον Θεό, ανεβαίνοντας από την απλή ύπαρξη στην απλή ζωή, μετά σε ζώα με εγκέφαλο, και μετά στον λογικό πλέον άνθρωπο, που ως λογικό ον, μπορεί να είναι "κατ' εικόνα Θεού" πλασμένος.

Το επόμενο βήμα αυτής τής εξελικτικής πορείας, είναι ο "κατ' εικόνα Θεού" άνθρωπος, να γίνει και "καθ' ομοίωσιν", στην 7η ημέρα Κατάπαυσης τών αγίων τού Θεού, κάτι όμως που προϋποθέτει την ελευθερία του σε αυτή την επιλογή.

Όμως η ελευθερία έχει ως συνέπεια και τον αντίθετο δρόμο για πολλούς ανθρώπους. Και ενώ οι άνθρωποι έχουν όλη τη θεόδοτη λογική για να κάνουν τη ζωή τους καλύτερη, πολλοί αναλώνονται σε καταστροφικές ενέργειες, τόσο για τους εαυτούς τους, όσο και για τους συνανθρώπους τους και για την κτίση.

Στη διάρκεια τής ιστορίας λοιπόν, όπως πολύ σωστά εξήγησε περιληπτικά ο Λακτάντιος, οι καθημερινές δυσάρεστες καταστάσεις, κάνουν πολλούς ανθρώπους σοφότερους στις ενέργειες και τις επιλογές τους, εντάσσοντάς τους στην 7η ημέρα τής ζωής τού Θεού. Αυτοί έχουν ήδη περάσει στο επόμενο στάδιο προσέγγισης τού όντως Καλού, τού Θεού.

Και αυτό που πλέον απομένει, είναι η Παλιγενεσία τής κτίσης ολόκληρης. Καθώς ολόκληρη η κτίση θα περάσει στην 8η αιώνια ημέρα τής Αφθαρσίας τού Μέλλοντος Αιώνος, εκεί η δημιουργία τού Θεού θα έχει πλέον ολοκληρωθεί, και θα είναι όχι "καλή λίαν", αλλά "Άριστη".

Τότε θα γίνει η ανάσταση όλων τών νεκρών, όπου θα αποζημιωθούν όλοι οι αδικημένοι, και θα λάβει ο καθένας κατά την αξία του, την ανάλογη μετοχή στο όντως Αγαθό, στις Άκτιστες Ενέργειες τού Δημιουργού.

"Επειδή, δέστε, (λέει ο Θεός), κτίζω καινούργιους ουρανούς, και καινούργια γη· και δεν θα υπάρχει μνήμη των προηγούμενων ούτε θα 'ρθουν στον νου. Αλλά, ευφραίνεστε και χαίρεστε πάντοτε σ' εκείνο που κτίζω". (Ησαΐας 65: 17,18).

Να λοιπόν η απάντηση τού Θεού στο παράδοξο τού Επίκουρου. Είναι η απάντηση τού γιατρού στον καταπονημένο από την εγχείρηση ασθενή. Τού λέει: "Ξέρω ότι πονάς και ταλαιπωρείσαι. Αλλά κάνε υπομονή, γιατί αυτό είναι κάτι παροδικό. Είναι μια απαραίτητη επίπονη περίοδος, που θα σε προετοιμάσει να βιώσεις την ολοκλήρωση τής θεραπείας σου. Και όταν θα γίνεις καλά, δεν θα θυμάσαι αυτούς τους πόνους, γιατί θα αποζημιωθείς από την ευεξία τής αιώνιας υγείας".

Η απάντηση είναι ότι ο Θεός και θέλει, και μπορεί, και ΗΔΗ ΕΡΓΑΖΕΤΑΙ για την οριστική εξαφάνιση κάθε δυστυχίας, και για την μετοχή τής ανθρωπότητας στη δική του μακάρια και άφθαρτη ζωή. Επειδή η δημιουργία ακόμα συνεχίζεται και τελειοποιείται!

Και αν κάποιος αυτά δεν τα αποδέχεται, πάντα θα βρίσκεται αντιμέτωπος με παράδοξα, και με την απελπισία μιας άδικης ζωής, χωρίς καμία αποζημίωση και χωρίς κανένα νόημα.

Το παράδοξο λοιπόν, βρίσκεται μόνο μέσα στο μυαλό όσων δεν θέλουν να αποδεχθούν την αλήθεια που μάς αποκάλυψε ο Ίδιος ο Θεός, Αυτός που στην Παντογνωσία Του, ήδη βλέπει ως συντελεσμένη την οριστική κατάργηση κάθε δυστυχίας, και την αποζημίωση κάθε αδικημένου:

"Ο Θεός θα εξαλείψει κάθε δάκρυ από τα μάτια τους, και ο θάνατος δεν θα υπάρχει πλέον· ούτε πένθος ούτε κραυγή ούτε πόνος δεν θα υπάρχουν πλέον· επειδή, τα πρώτα παρήλθαν. Και είπε αυτός που κάθεται στο θρόνο: "Δείτε! Τα κάνω όλα καινούργια!" (Αποκάλυψις 21: 4, 5).

Σημειώσεις

---

1. LACTANTIUS “De Ira Dei” 13,19c (“Περί της οργής του Θεού”) Μετάφραση Ελένη Μιχοπούλου (πρώτη δημοσίευση): “..deus, inquit, aut uiilt tollere mala et non potest, aut potest et non uult, aut neque uult neque potest, aut et uult et potest. si uult et non potest, inbecillis est, quod in deum non cadit. si potest et non uult, inuidus, quod aeque alienum a deo. si neque uult neque potest, et inuidus et inbecillis est, ideo nec deus. si et uult et potest, quod solum deo conuenit, unde ergo sunt mala? aut cur illa lonon tollit?..”

2. Πυρρώνειοι υποτυπώσεις Γ.9-11, απόδοση Ελένη Μιχοπούλου (πρώτη δημοσίευση). “ο λέγων είναι θεόν ήτοι προνοείν αυτόν των εν κόσμω φησίν ή ου προνοείν και ή μεν προνοείν, ήτοι πάντων ή τινών. Αλλ' ει μεν πάντων προυνόει, ουκ ην αν ούτε κακόν τι ούτε κακία εν τω κόσμω. Κακίας δε πάντα μεστά είναι λέγουσιν. Ουκ άρα πάντων προνοείν λεχθήσεται ο θεός. Ει δε τινων προνοεί, δια τι τωνδε προνοεί, τωνδε δε ου; ήτοι γαρ και βούλεται και δύναται πάντων προνοείν, ή βούλεται μεν, οθ δύναται δε, ή δύναται μεν, ου βοέλεται δε, ή ούτε βούλεται ούτε δύναται. Αλλ' ει μεν και ηβούλετο και ηδύνατο, πάντων αν προυνόει. Ου προνοεί δε πάντων δια τα προειρημένα. Ουκ άρα και βούλεται και δύναται πάντων προνοείν. Ει δε βούλεται μεν, ου δύναται δε, ασθενέστερός εστί της αιτίας δε ην ου δύναται προνοείν ων ου προνοεί. Εστι δε παρά του θεού επίνοιαν το ασθενέστερον επιναι τινός αυτόν. Ει δε δύναται μεν πάντων προνοείν, ου βούλεται δε, βάσκανος αν είναι νομισθείη. Ει δε ούτε βούλεται ούτε δύναται, και βάσκανος εστι και ασθενής, όπερ λέγειν περί θεού ασεβούντων εστίν. Ουκ άρα προνοεί των εν κόσμω ο θεος”.

Επιλογή στοιχείων και κείμενο απάντησης: Ν. Μ.